Modern zamanlarda bağlamları, içerikleri, etkileri ve hedefledikleriyle diğerlerinden ayırt edebileceğimiz üç önemli devrim vardır: 1789'da gerçekleşen Fransız Devrimi, 1917'de gerçekleşen Rus ya da Bolşevik devrimi ve 1978'de vuku bulan İran devrimi. Bu devrimlerin mevcut sistemi reforme etmekten çok onu yeni ve radikal sayılabilecek bir çerçevede tasarladıklarını, 'evrensel' addedebileceğimiz bir model oluşturmaya, böylelikle başka bölgeler ve yörelerde kendilerini yeniden üretmek istediklerini söyleyebiliriz. Bu devrimlerin başka bölgelerde kendilerini yeniden üretme girişimlerini kendilerini "ihraç" etme tutkusu olarak nitelemek mümkün. Özellikle Rus devrimi ile İran devriminin bu konuda çok aktif şekilde uğraştığını kaydetmeliyiz.
İran devrimine öncülük eden bir isim Ayetullah Humeyni. Bir anlamda karizmatik bir siyasetçi, donanımlı bir Şii fakih ve şair, derinlikli addedilebilecek ölçüde bir irfan ve tasavvuf ehli. Tarihin akışını değiştirmiş önemli modern devrimlerden biri olan ve sonradan "İslam Devrimi" olarak adlandırılan İran devriminin en kritik ismi sayılan Humeyni'nin devrim gerçekleşip sol, milliyetçi, liberal, ılımlı akımları tasfiye ederek İslam Cumhuriyeti ilanından sonra İran'ın tartışılmaz lideri pozisyonuna geldiği de vurgulanmalı. Devrimden 10 yıl sonra ölen Humeyni etrafındaki tartışmaların devrim etrafındaki tartışmalar gibi olduğunu, yani son bulmadığını belirtmeli.
Türkçeye "Ayetullah Humeyni: Politik ve Entelektüel Biyografi" adıyla çevrilen eserde Ayetullah Humeyni'nin İran devriminin Ortadoğu'daki gelişmeler ya da Hindistan'dan Afrika'daki Şii topluluklara kadar genişletebileceğimiz sınır aşan etkisinin ortasındaki etkili liderliği inceleniyor.
Çok katlı bir portre
Kitabı Türkçeye kazandıran Mehmed Akif Koç'un "... son derece girift ve çok katlı bir portre var karşımızda ve etki ettiği süreçleri daha iyi anlayabilmek için hayatının her anı, görüş ve icraatlarının her boyutu derinlemesine incelenmeyi hak ediyor. Aksi takdirde Humeyni'ye dair varılacak her hüküm -olumlu ya da olumsuz olmasına bakılmaksızın- aceleci, yüzeysel, önyargılı, tek taraflı, subjektif ve son tahlilde hakikatin kendisinden uzak olmaya mahkûm kalacaktır" cümlelerini kurarak kitabın Türkiye'deki İran çalışmalarına muhtemel katkısını vurguluyor. İran devrimini ve Ayetullah Humeyni gibi tartışmalı bir devrimci önderi tutarlı bir bakış açısıyla inceleme konusunda birçok zorluk olduğunu belirten Koç, bu noktada en büyük sorunun duygusal ve ideolojik olarak objektif olamamaktan kaynaklandığını, hatta bu duygusal-ideolojik boyuta kimileyin akide ve itikat sorununun da eklenebildiğini belirtiyor. Türkiye'deki akademik anlamdaki İran çalışmalarının ideolojik bagajlarından kurtulduğunu söylemenin zor olduğunu ifade eden Koç, İran devriminin ideolojik yapısı, sınır aşan doğası sebebiyle 1980'li-90'lı yıllarda ikili ilişkilere hakim olan karşılıklı rejim endişelerinin Türk akademisi ve entelektüel hayatını etkilemeyi sürdürdüğünü de kaydediyor.
Editörlüğünü Arshin Adib-Moghaddam'ın yaptığı kitapta tarih, siyaset bilimi, uluslararası ilişkiler, sosyoloji, kadın çalışmaları, postkolonyal çalışmalar, tasavvuf/irfan, edebiyat, teoloji gibi farklı alan ve disiplinlerden yazarlar yer alıyor. Kitabın alışıldık anlamda kronolojik bir biyografi olmadığını, Humeyni etrafında çeşitli tematik problemlere odaklanan politik ve entelektüel biyografi olduğunu söylemeli. Kitapta Humeyni'nin Şii teolojisindeki yerinden Velayet-i Fakih'in tarihselliğine, kadın ve toplumsal cinsiyet sorunlarından tasavvuf, irfan, politik öznellik ve egemenlik, ruhban sınıfı, emperyalizm, dekolonizasyon ve diğer kavramlara kadar birbirinden epey farklı konular ele alınıyor. Kitapta makalesi yer alan yazarlardan Ali Rahnema, Mehran Kamrava, Salman Sayyid vurgulanmalı elbette. Sayyid kitaptaki makalesinde Humeyni ve İran devrimi etkisinde siyasal alanın dekolonizasyonunu irdeliyor.
Kitabın editörü Arshin Adib-Moghaddam Türkçe baskıya yazdığı önsözde çevirilerin bir tür kültürel diyalog biçimi olduğunu vurguluyor. Derinlikli fikri tartışmalara da yer veren kitabın Humeyni gibi bazı çevrelerde empati bazı çevrelerde de aksine antipati uyandıran devrimci bir figüre ilişkin bilgilerimizi genişlettiğini vurgulamalı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder