Abdullah Cevdet’in çevirip 1908’de Mısır’da neşrettiği Dr. R. Dozy’nin Tarih-i İslamiyet adlı eseri, Meşrutiyet döneminde Osmanlı aydınları arasında önemli tartışma nesnesine dönüşmüş; bu tartışmalar neticesinde Dozy’nin eserine karşı birçok eser de yazılmıştır. Bunlar arasında Manastırlı İsmail Hakkı’nın Hak ve Hakikat’i, Filibeli Ahmed Hilmi’nin Tarih-i İslam’ı, Kıvamüddin Burslan’ın et-Tadil adlı eserleri zikredilebilir. İsmail Fenni Ertuğrul’un Kitab-ı İzale-i Şukuk’u da Dozy’nin eserine bir reddiye olarak yazılmış kelami mahiyetteki bir eserdir.
Sıkı bir Garpçı ve materyalist olduğunu bildiğimiz Abdullah Cevdet çevirdiği esere yazdığı önsözde, müstebit gördüğü Abdülhamid’e olan düşmanlığının da tesiriyle Dozy’yi neredeyse Müslüman ilan etmeye varacak ifadeler kullanır ve onun eserini tarafsız, objektif, hak ve hakikati anlatan bir eser olarak över. Oysa İsmail Fenni Ertuğrul’a göre İslam’ın getirdiği tevhid inancını değil de onun peygamberi Hz. Muhammed hakkında şek ve şüphe oluşturmayı hedefine koyan Dozy’nin çalışması özellikle Protestan Hıristiyanların öteden beri İslam’a karşı polemik olarak dile getirdiği iddiaların bir tekrarından başka bir şey değildir. Dozy, eserinde her ne kadar İslam tarihini sunmayı hedeflediğini izhar ediyor görünse de eserin sıklet merkezini Hz. Peygamber üzerinde şekillendirir. Eserinde Batıniler, Karmatiler gibi doğrudan İslam tarihinin merkezinde yer almayan unsurlara ayırdığı genişçe yere bakılırsa Dozy’yi ‘iyi niyetli’ ve ‘objektif’ bir tarihçi olarak kabul etmemizi gerektirecek bir sebep de bulunmaz.
Şüphe ve tezviratlar
Materyalizmin karşısına vahdet-i vücudu koyan İsmail Fenni Ertuğrul’un reddiyesinde benimsediği tartışma üslubu Dozy’nin ileri sürdüğü tezlerin tek tek ele alınıp incelenmesi, konuyla ilgili asıl kaynaklara giderek karşı tezin ortaya konması ve hasmın susturulması şeklinde işleyen kelami bir yönteme dayalıdır. Dönemin siyasi, ahlaki ve toplumsal konularına da yer yer değinen İsmail Fenni Ertuğrul için Dozy’nin ileri sürdüğü iddialar konuyu bilmeyenlerin sadece kafasını karıştırmaktan başkaca bir işe yaramayan şüphe ve tezviratlardır handiyse. Bu yanıyla Dozy’nin eseri zaten askeri, siyasi ve toplumsal açıdan tam bir çöküş dönemi yaşamakta olan İslam dünyasını inanç ve moral değerler bakımından da çökertmeyi amaçlayan bir saldırı olarak ele alınabilir. Dozy ve benzeri oryantalistlerin İslam hakkındaki karalayıcı eserleri ve kötü niyetliliklerinin temelinde yatanın da aynı saik olduğu ortadadır. Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nun tasviriyle Şark ve Garp kültürlerinin inhisarcılığından kurtulmuş, Şark ve Garb’ın fevkine yükselmiş” bir düşünür olan İsmail Fenni Ertuğrul’un Dozy’ye yazdığı reddiyenin, esasen bu münzevi düşünürün kendi varlık kaygısına dönük bir yanı da vardır.
Meşrutiyet döneminden Cumhuriyet’e devreden fikri mirası konu edinen bir dizi Çizgi Kitabevi’nin Osmanlı Felsefe Çalışmaları adlı dizisi. Dizinin 53. kitabı olarak yayınlanan Dozy’nin Tarih-i İslamiyet adlı eserine İsmail Fenni Ertuğrul’un yazdığı reddiye Kitab-ı İzale-i Şukuk, Dozy’nin İslam peygamberi merkezinde İslam’a yönelttiği şüphe ve iddialara makul cevaplar içeriyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder