Felsefede Kopernik devrimini gerçekleştirdiğini iddia eden Immanuel Kant’ın bu devriminin dayanak noktası elbette numen-fenomen (kendinde şey ile görüngü) arasında yaptığı o ünlü ayrımdır. Bilginin deneyimle başlamasına karşın bütünüyle deneyimden kaynaklanmayacağını vurgulayan Kant’ın bilginin ortaya çıkışında özneyi bilginin içerikleri bakımından bağımlı ve pasif, formu bakımından ise aktif ve kurucu kılan epistemolojik yaklaşımının getirdiği çıkmaz, yani öznenin bir fenomen olarak zorunlu doğa yasalarına ve nedenselliğe tabi ama diğer yandan bir numen olarak da bu neden-sellik zincirinden bağımsızlaşarak yeni bir nedensellik başlatabilme kapasitesine sahip olmasından kaynaklanır. Kant, numen ile fenomen teori ile pratik, real ile ideal arasında açtığı bu uçurumu amaçsallık ile güzellik deneyimi, organik doğa düşüncesi vb. yollarla gidermeye uğraşsa da bu birliğin gerçekliğini gösterememiştir.
Öznenin kendiliği
Kant sonrası ortaya çıkan ve Alman idealizmi olarak anılan felsefi girişimin özünde Kantçı sistemin açmazını giderecek, bu sistemi bütünleyecek şekilde aklın birliğini yeniden tesis etme teşebbüsü yer alır. Fichte, Schelling ve Hegel ile anılan Alman idealizminin bu isimlerinden her biri çıkmaza kendi felsefi hareketleriyle bir çözüm arar. Fichte çözümü öznenin kurucu niteliğini radikalleştirip numen-fenomen ayrımını geçersizleştiren bir hamleyle cogito’nun tüm tasarımlara eşlik etmesinin Kant tarafından kabul edilmesine de yaslanarak ‘öznenin kendiliğindenliği’ni felsefenin mutlak ilkesine dönüştürmekte bulmuştur. Ancak bu çözümün de kendi içinde çeşitli sorunlar barındırdığı görülür.
Genç yaşlarında Fichte’nin etkisi altında kalan Schelling, bu sorunlardan en önemlisini, ‘öznenin kendiliği’ olarak koyutlanan felsefi ilkeyi çeliş-kili görür ve “Hiçbir şey kendiliğinden bir şey olarak vaz edilemez; yani koşulsuz bir şey çelişkidir” diyerek mutlak-benin ben olmayana bağımlılığı sorunuyla uğraşır.
Schelling bu yoldaki felsefi düşünümleri sonucu sonradan Hegel’e de ilham verecek olan ve özbilincin tarihini 1800 tarihli transandantal idealizm sistemine ulaşır. Schelling 1801’de kaleme aldığı felsefi sistemimin sunumu ile de Fichte’den tamamen bağımsızlaştığını ilan ederek kendi özdeşlik felsefesini başlatır. Transandantal idealizm sisteminde sanatı felsefenin bir organı ilan eden Schelling, özdeşliğin gerçekliğini kanıtlayabilmek için özdeşliği evrensel bir şekilde nesnelleştiren sanatta mutlağın nasıl tezahür ettiğini göstermeye çalışır. Schelling’e göre sanat, bilgi-eylem, zorunluluk-özgürlük, bilinçli-bilinçsiz eylemlerinin ayrımsızlığıdır. Schelling böylelikle Kant’taki teori-pratik, numen-fenomen ayrımını kapatmış olur. Schelling için sanat Kant’taki gibi mutlağı varmış gibi düşünme ve tasarlama etkinliği değil, simgesel anlamda mutlağı var etme çabasıdır. Schelling, bu yüzden, sanatı mutlak ayrımsızlığın tikelde tasarlanması, felsefeyi ise mutlak ayrımsızlığın tümelde tasarlanması olarak değerlendirip tanrı, filozof ve sanatçı arasında kaçınılmaz bir benzerlik olduğunu öne sürer. Bir yerde bu Kantçı deha anlayışının pervasızca dile getirilmesidir. Schelling’in 1801 sonrasındaki özdeşlik felsefesi döneminin bir ürünü olan Sanat Felsefesi kitabı estetik teoride deha estetiği olarak bilinen yaklaşımın temellerini göstermesi bakımından da ilginçtir. Türkçe’de az tanınan bu Alman filozofun ve Alman idealizmi olarak adlandırılan felsefi akımın fikri ufuk ve boyutlarını sergilemesi bakımından Sanat Felsefesi önemli bir eserdir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder