Nesnel bir sosyoloji arayışı

 İsim babalığını Auguste Comte'un yaptığı modern bir disiplin olarak sosyolojinin gelişiminde Alman sosyoloji geleneğinin özel bir yeri olduğu söylenebilir. Bilhassa toplumu ve toplumsal olguları "açıklama"ya dayalı, bu bakımdan pozitivist addedebileceğimiz Saint Simon, Auguste Comte, Henry Spencer, Emilie Durkheim vb. isimlerin gelişimine öncülük ettiği Fransız sosyolojisine karşı Ferdinand Tönnies, Max Weber, Georg Simmel, Werner Sombart gibi isimlerin yer aldığı Alman sosyoloji geleneğinin "anlama" kavramına (bilhassa Weber'de) daha farklı ve ayrıcalıklı bir önem atfettiğini savlayabiliriz. Saydığımız bu isimler ve açıklama ile anlama kavramları arasındaki gerilimli birlikteliğin sosyolojinin modern bir bilimsel disiplin olarak ortaya çıkmasında önemli ölçüde etkili olduğunu söyleyebiliriz. Tarihsel olarak Sabri F. Ülgener gibi bazı önemli isimler haricinde Türk sosyolojisinde ve Türk sosyal bilimler geleneğinde etkin unsurun Fransız geleneği olduğunu da bu söylediklerimize eklemeliyiz.

Sosyolojik bilginin üretimi

Türkçeye Sosyolojinin Öncüleri adıyla Özgüç Orhan'ın çevirdiği kitabın 3 Ocak 1909'da Berlin'de Alman Sosyoloji Cemiyeti'nin 1910'da düzenlediği ilk kongrede yapılmış konuşma ve tartışmaların önemli bir bölümünü içerdiği görülüyor. Kitapta konuşma ve tebliğlerine yer verilen isimler ise Georg Simmel, Ferdinand Tönnies, Max Weber, Werner Sombart, Ernst Troeltsch ile Hermann Kantorowicz.

Kongrede yapılan konuşma, tebliğ ve tartışmalardan seziyoruz ki üzerinde en sık durulduğu görülen konuların başında güncel politik tartışmalardan, daha doğrusu değer yargılarından uzak, herhangi bir pratik amaç gözetmeden bilimsel olarak sosyolojik bilginin nasıl üretilebileceği geliyor. Cemiyetin üç eş başkanının, yani Tönnies, Sombart ve Simmel'in, cemiyetin saymanı olan Weber'in de dahil Sosyal Politika Cemiyeti'nden ayrılıp Sosyoloji Cemiyeti'ni kurmalarına sebep olan meselenin de aynı mesele olduğu ileri sürülebilir: Değer yargılarından bağımsız, nesnel bir sosyoloji arayışı.

Kitapta yer alan "Sosyalliğin Sosyolojisi" başlıklı konuşmasında sosyolojinin temel nesnesi olarak sosyalliği gören ve sosyolojiyi toplumu oluşturan unsurların etkileşimini inceleyen bir disiplin addeden Simmel'in bu kavrama dair bir analiz geliştirdiğini söylemek mümkündür. Toplum, toplumlaşma, oyun-biçimi olarak sosyallik, sosyallik dürtüsü, sosyallik eşikleri, sosyalliğin demokratik doğası vb. temalar etrafında "sosyallik dışında başka hiçbir bağlamda görünmeyen kendine özgü bir yapı" şeklinde nitelenebilecek "sosyal bir varlık olarak insan"ı ve onun oyunlarını irdeliyor.

Ferdinand Tönnies ise "Sosyolojinin Yolları ve Hedefleri" başlığını taşıyan kongrenin açılış konuşmasında "Biz tüm gelecek programlarını, tüm sosyal ve politik görevleri oyunun dışında bırakıyoruz; onları hor gördüğümüz için değil, bilimsel düşüncenin bir gereği olarak, çünkü bu tür fikirlerin bilimsel temellendirilmesindeki zorlukların şimdilik aşılmaz olduğunu düşünüyoruz... sosyologlar olarak var olanla meşgul olmak istiyoruz, herhangi bir görüşe göre, herhangi bir nedenle, olması gerekenle değil" sözlerini kullanarak cemiyetin kuruluş amacını da belirtir. Kitapta ayrıca Sombart'ın "Teknik ve Kültür", Troeltsch'un "Stoacı-Hıristiyan Doğal Hukuk ve Modern Seküler Doğal Hukuk", Kantorowicz'in "Hukuk Bilimi ve Sosyoloji" konularında yaptığı sunum ve bu sunumlar etrafındaki tartışmalar da yer alıyor.