Amerika Birleşik Devletleri'nin Saddam Hüseyin yönetimindeki Irak'ı 2003'teki işgali Ortadoğu'daki bütün kartların yeniden karılması anlamına geldiği gibi, bölgenin bütün sosyolojisini de alt üst eden gelişmelere yol açtı. Bölgedeki tüm etnik, mezhepsel ve ideolojik çekişmeleri yeniden formatlamayı gerektirecek bu işgal beraberinde de birçok yük getirdi hem işgalcilere hem de -elbette bu daha önemliydi- bölge sakinlerine.
ABD'nin Irak'a askeri müdahalesinin Ortadoğu'daki güç dengelerini ve ilişkilerini önemli ölçüde değiştirdiği, ulus altı (etnik ve mezhebi) toplumsal fay hatlarını harekete geçirdiği, sadece Irak'ın toplumsal ve siyasal hayatında değil, bölgedeki birçok ülkenin de toplumsal ve siyasal hayatında kalıcı birçok hasara sebebiyet verdiği söylenebilir. Sözümona Irak'a demokrasi getirme bahanesiyle düzenlenen askeri müdahale ile birlikte Irak'ta müdahale sonrası oluşan siyasal atmosferi ve gelişmeleri anlamak bakımından önem arz eden ve etnik yapılar içi ya da mezhepsel güç dengelerini ve dinamiklerini de belirleyecek ölçüde etkili sayabileceğimiz aşiret aidiyetleri ve yapıları gündeme gelmiş, "devletlerin geçici, aşiretlerin ise kalıcı" olduğu şeklinde ifade bulan siyasal söylemlere sık sık rastlanmıştır. Sadece Irak'ta değil, genel olarak hemen bütün Arap toplumlarında neredeyse "tarihsel-siyasal bilinçdışı"nın en etkin unsuru olan aşiret yapılarının yabancı bir gücün işgal girişimine direnişinde ya da işgalci güç lehine iktidar yapılarının teşekkülünde nasıl bir rol oynadığı sorusu da son derece anlamlı bulunabilir.
Asabiyet teorisi
Furkan Torlak, Ortadoğu'da Aşiret Siyaseti adını taşıyan çalışmasında İbn Haldun'un asabiyet teorisi referans alarak ABD müdahalesi sonrası Irak'ta aşiret yapılarının bu müdahaleden nasıl etkilendiğini, işgal otoritesinin aşiretlerle kurduğu ilişkileri, Irak'ta yeni bir ulus devlet inşa etmeye çalışan ve genelde ideolojik zeminlerde söylemlerini dile getiren siyasi partilerle gelenekten devraldıkları çıkarlarını kollayan aşiretlerin iş birlikleri, rekabet ve mücadelelerini araştırıyor. Torlak'ın temel varsayımı modern Irak devletinin kurulmasından önce etkili olan nesep dayanışması ve aşiret yapılarının bu devletin kurulması sonrasında da etkili olduğu, aynı şeyin Amerikan müdahalesi içinde söylenebileceği. Yani, şehirlerin çevresinde konumlanarak iktidarlarını sürdüren aşiret yapıları Amerikan müdahalesi öncesinde olduğu gibi sonrasında da -bazı inişli çıkışlı süreçler yaşansa da- bu rollerini sürdürmekte son derece başarılılar ve gelecekte de durumun böyle olmaması için herhangi bir sebep yok. Torlak'ın kendi doktora tezini baz alarak yaptığı çalışmada sadece literatür taraması ve çalışmasıyla yetinmediğini, eski Irak Cumhurbaşkanı Yardımcısı Tarık El Haşimi'den, IKBY ve KDP lideri Mesut Barzani'ye, ABD işgaline karşı gelişen Sünni Arap direnişinin liderlerinden Şeyh Haris el Dari'den Şii Arap direnişinin önemli ayaklarından Seyyid Mukteda el Sadr'a kadar birçok önemli aktörle de yapılmış derinlemesine mülakatlardan derlediği bilgilerle Irak'ta etnik ve mezhepsel dinamiklerle karakterize olan siyasal sürecin İbn Halduncu asabiyet teorisi zemininde nasıl yorumlanabileceğine dair ufuk açıcı bir perspektif çıkarıyor.
Torlak'ın kitabında ulaştığı "Görünen o ki aşiretler, cari merkezi otoritelerin çoğundan daha derin bir hafızaya sahip, iktidar ve güç ilişkilerinin yönetiminde tecrübeli yapılar olarak varlıklarını gelecekte de sürdüreceklerdir" sonucu Ortadoğu'daki tarihsel-siyasal bilinçdışının etkilerini araştırmak isteyenlere yeni kapılar açıyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder