Modernliğe 'hariçten' bakalım

Mustafa Aydın'ın Modernliğe Dışardan Bakmak kitabı Modernlik meselesine şimdiye kadarkilerden daha farklı bir yerden bakması ile önemli.

Gene modernizm!
İslam ve Modernlik sorunu son 25 yılda ortaya çıkan postmodernizm tartışmalarıyla yeniden gündeme oturdu. Postmodernizm eleştirileriyle 18. ve 19. yüzyıllardaki iktisadi, toplumsal ve felsefi değişimlerle beslenen modern kültürün zemini tekrar tartışılmaya açıldı. Modernlik yeniden sorgulanmaya başlandı. Öteden beri, İslam ile modernlik arasında gerilimli bir ilişkinin yaşandığını bilen Müslümanlar için bu tartışmaların önemi büyüktü. Modern hayatın ve kültürün dayattığı açmazların Müslümanlar’ın hayatına verdiği zararların izalesi ve her şeyden önce ‘Aydınlanma’, ‘ilerleme’, ‘çağdaşlık’ vb. çikletlerle Müslümanlar’ın ensesinde boza pişiren batıcı (occidental) despotların akıl almaz tutum ve davranışları ‘modernlik’ tartışmalarını handiyse bizim için vazgeçilmez bir hale getirdi.

Gelenekselcisi de modernisti de...
‘Doğrudan doğruya Kur’an’dan alıp ilhamı/ Asrın idrakine söyletmeli İslam’ı’ mısralarıyla birlikte ister gelenekselci olsun, ister modernist Müslümanlar’ın şimdiye kadar bu tartışmalarda tuttuğu yerin felsefi açıdan modernliğe içkin, onun felsefi altyapısına uygun olduğunu vurgulamalıyız. Modernliğe içkin ve uygun İslamcı düşünceler de pek tartışılmaya açılmadı bu tartışmaların üzerinden bunca yıl geçmesine karşın.
Şimdiye kadar yapılan modernlik analizleri, eleştirileri ve savunmaları genelde modernliğe hep içeriden bir bakışla gerçekleştirilmeye çalışıldı. Modernliği tarihsel ve toplumsal bir sistem olarak belirleyip ana hatlarını ve sınırlarını tasvir etmeye dönük çalışmalar, bunu genelde modernliğin temel değer ve sayıltılarını esaslı bir sorgulamaya tabi tutmadan yapmaya giriştiler. Modernlik dışında oldukları kabulüne sahip toplumların aydınlarının bile modernlik analizlerinde bu içeriden bakış önemli bir rol oynadı.
Dışardan bakmak ne demek
Temel ilgi alanlarının başında din, siyaset ve bilgi sosyolojileri gelen Selçuk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Öğretim üyesi Doç. Dr. Mustafa Aydın, “Moderniteye Dışarıdan Bakmak” adıyla yayınlanan kitabında, kendisiyle ilgilenen herkesi farklı içeriden bakmaya zorlayan modernliğe karşı dışarıdan bakmaya uğraşan bir analiz geliştirmeye çalışıyor.
Anlatımı genel okura açık ve son derece sade üslubuyla Aydın, şimdiye dek görülen kusursuz modernite teorilerinin sebebini “Batı dışı aydınlar”ın modernliğe yaptıkları katkılara bağlıyor. Ona göre, Batı dışı aydınlar geliştirdikleri analiz ve eleştirilerle modernliğin çelişkilerini ve eksikliklerini eleyip onun bütünlüklü bir sistem haline gelmesini sağlamışlardır.
Modernliğe bir zihniyet olgusu olarak bakan ve onun olumlu olumsuz etkilerini sorgulayan Aydın’ın bakış açısının en önemli yanı ise eleştirel oluşu. Aynı eleştirel duyarlılığı bu kez modernliğe Müslümanlar’ın nasıl yaklaşması gerektiği konusunda kendine rehber edinen Aydın’ın modern olgulara ilişkin geliştirdiği tasnifte belirlediği ölçütler tamamen İslam’ın isterlerine göre biçimlenmiş.
Ölçütlerde bir ayar da gerekli!
Kitabın kayda değer en önemli yönlerinden birini teşkil eden modern olguları İslam’a uygunluk-mugayirlik bakımından tasnif ve yorumlamada kullanılan ölçütlerin daha ileriki çalışmalarla incelikli bir hale getirilmesi ise elzem.
Şimdiye dek modernlik ve İslam ilişkisine yer yer özür dilemeci ya da reddiyeci, yer yer eklektik bir bakışla yaklaşmış Müslümanlar’ın bu soruna, yani din ve kültürel bir form olarak zaman ilişkisine daha yakından, kelami ve fıkhi, yani kendi sözdağarlarına ve kültürel kodlarına uygun çözümler üretmeleri için bu gerekli.
Modernitenin sanıldığı kadar birlikli-bütünlüklü bir olgu olmadığını, kendine has birçok soruna sahip olduğunu vurgulayan Aydın, “Batı dışı, Doğu ve özellikle İslam toplumları için modernite, sadece edinilecek yeni bir zihniyetin, alınacak bir kültürün adı değil. Bir rakip kültürel stratejinin de adıdır ve dolayısıyla kendilerini konumlandırırken atlamaları mümkün olmayan bir olgudur” ifadeleriyle modernliğe dışarıdan bakışın niçin önemli olduğunu da ortaya koyuyor.
Modernitenin yetersizlikleri
Aydın'a göre modernite bir bilinç formu olarak büyük bir söylemdir. Her büyük söylem gibi çok farklı alt söylemlere ve rutinlere sahiptir. Birbirinden çok farklı öğe ve yordamları birbiriyle bağdaştırmayı başarabildiği ölçüde de birlikli ve bütünlüklü bir manzara ortaya çıkmaktadır. Ancak modernliğin birbirinden farklı öge ve yordamları bağdaştırmada taşıdığı bazı yetersizlikler de zaman zaman büyük krizlerin doğumuna sebebiyet verebilmektedir.
Aydın’a göre, “Modernitenin, ilerleme, yenileşme gibi yakın bir zamana kadar sarsılmaz sandığı tüm ilke ve projelerinde esaslı bir erozyon yaşanmaktadır. Bu durum onu fiili müdahalelere, saldırgan davranışlara sürüklemektedir. Gerçekten de modernite artık kendini politik baskılarla ve hatta silah zoruyla ikame etmeye çalışmaktadır.”
Son dönemlere dek modernliğin kapsayıcılığına ve gizemliliğine özel bir tutkuyla bağlanmış Batı dışı toplumlarda bile “Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği” gibi STK’larla modern zihniyetin dışarıdan desteklenmeye çalışılması da bunun bir göstergesidir.
Mustafa Aydın’ın Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Merkezi’nde verdiği seminerlerin bir ürünü olan kitap sorulara akademik cevaplar sunmaktan çok modernliğin ‘dışarıdan’, yani Müslümanlar’ın bakış açısınca tartışılmasına bir katkı sunuyor.
Murat Güzel tahlil etti, değerlendirdi.
Dunyabizim.com, 13 Temmuz 2009 Pazartesi